Teatr im. Stefana Jaracza w Olsztynie ma długoletnią i „podwójną” historię. Został założony w roku 1925 przez Niemców jako Treudank – dar dla miejscowej ludności za wygrany plebiscyt. Do 1945 roku sztuki grano w języku niemieckim. Dobre warunki akustyczne umożliwiały również wystawianie oper i operetek, które cieszyły się największym powodzeniem publiczności. W repertuarze Treudanku znajdowały się utwory Bizeta, Verdiego, Rossiniego, a nawet tetralogia Wagnera.

Po II wojnie światowej, 17 listopada 1945 roku, działalność polskiej sceny zainaugurowano premierą „Moralności pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej. W warunkach, jak wspominają kronikarze, prawdziwie spartańskich – w budynku zdewastowanym, pozbawionym ogrzewania, bieżącej wody, szyb i zaplecza teatralnego. Mimo to, pamiętnego wieczoru, gdy uszyta z worków kurtyna poszła w górę, ze sceny po raz pierwszy od 1925 roku, padło polskie słowo.

Pionierski zespół artystyczny tamtych lat tworzyli miedzy innymi : Maria Homerska, Hanna Skarżanka, Eugenia Śnieżko-Szafnaglowa, Karol Adwentowicz, Jan Kurnakowicz, Stanisław Igar, Stanisław Milski, Janusz Stachocki. Do legendy Teatru przeszedł okres dyrekcji Aleksandra Sewruka, który kierował sceną Olsztyn-Elbląg w latach sześćdziesiątych.

Teatr od początku prowadził bardzo szeroka działalność objazdową obejmującą zasięgiem nie tylko najbliższy region, ale także województwa ościenne. Był wielokrotnym uczestnikiem historycznego już Festiwalu Teatrów Polski Północnej, skąd zespół przywoził niemal co roku po kilka nagród i wyróżnień. Gościł również na Warszawskich Spotkaniach Teatralnych, w Teatrze TV, na Festiwalu Małych Form w Szczecinie oraz za granicą, szczególnie na scenach Petersburga i Kaliningradu.

Więcej o historii i meandrach życia naszej sceny pisze Tadeusz Prusiński w książce „Jest Teatr w Olsztynie”.